MINGGU 3: JURNAL REFLEKSI

Selamat sejahtera, salam perpaduan dan salam 1 Malaysia...

Entri saya pada minggu ini merupakan jurnal refleksi bagi kuliah minggu ke-3 subjek Muzik Tradisional Malaysia. Seperti biasa, kuliah berjalan dengan lancar serta menarik walaupun pensyarah tidak dapat menunjukkan video yang memerlukan talian internet untuk membukanya. Walaupun begitu, En. Amran banyak menunjukkan video yang sedia ada dalam komputer riba beliau. Pembelajaran pada minggu ini lebih fokus kepada 3 tajuk iaitu kaedah klasifikasi, kategori dan ciri-ciri muzik tradisional Malaysia.

Penciptaan alat muzik diilhamkan melalui pemerhatian pada sumber alam dan menerusi eksploitasi bahan-bahan semulajadi seperti kulit haiwan, tumbuh-tumbuhan, tulang dan tanduk. Bermula hanya dengan bertepuk tangan, menghentak kaki, bersiul, mengetuk kayu dan sebagainya, alat muzik ini terus mengalami evolusi ke tahap yang lebih kompleks dan kompetetif. Pengaruh dan pertembungan budaya dari luar yang berlaku pada zaman-zaman perdagangan dan penjajahan banyak mempengaruhi alat muzik tempatan.

Berbilang asal usul telah melahirkan alat muzik tradisional yang pelbagai lantas melahirkan warisan seni muzik yang kaya dan kompleks. Meskipun bersempadan budaya masing-masing, namun ia berjaya membentuk identiti tersendiri dan menonjolkan ciri-ciri persamaan yang dapat dikongsi bersama oleh pelbagai kaum di negara ini.


PERSPEKTIF ADAPTASI DAN IDIOSINKRETIK


Adaptational (Penyesuaian)

Adaptational atau penyesuaian bermaksud seni muzik tradisional termasuk suara, mode muzik, pembuatan dan hiasan yang telah dipengaruhi serta disesuaikan dengan budaya setempat. Tindak balas juga mengikut keadaan ekologi. Contoh bentuk penyesuaian yang terdapat di Malaysia ialah Ghazal Pathi, Ghazal Johor dan banyak lagi. Di Arab pula Baladi Dance dan Ya Zuhur manakala di Indonesia ialah Orkes Gambus.

Video 1 : Ghazal Johor

Idiosyncratic (Idiosinkretik)

Idiosinkretik ialah cara atau gaya yang tersendiri dan sulit. Idiosinkretik lebih berfokus kepada alat muzik daripada luar yang diambil tanpa melakukan apa-apa perubahan dalam aspek mode muzik dan prinsip akustik yang merangkumi sistem talaan, pemasangan dan kedudukan posisi tali. Kestabilan unsur dan bentuk asal juga dikekalkan. Contoh idiosinkretik yang terdapat di Malaysia ialah Gambus atau Gambus Hadramaut yang berasal dari Timur Tengah yang dibawa ke dunia Melayu pada abad ke-14.

Gambar 1 : Gambus

Untuk mempelajari tajuk ini dengan lebih lanjut, anda bolehlah membaca artikel ini.
(Link)

Alat muzik merupakan suatu instrumen yang dibuat atau dimodifikasi untuk tujuan menghasilkan muzik. Dalam erti kata lain, segala sesuatu yang menghasilkan suara dan dengan cara tertentu boleh diatur oleh pemuzik, dikenali sebagai alat muzik. Walaupun demikian, istilah ini umumnya diperuntukkan bagi alat yang khusus ditujukan untuk muzik.


KLASIFIKASI ALAT MUZIK

Beberapa jenis klasifikasi telah digunakan bagi mengkelaskan alat-alat muzik berdasarkan ciri-ciri tertentu. Budaya muzik Cina, India dan Eropah mempunyai sistem penyusunan alat muzik yang tersendiri.


Cina

Dalam tamadun China purba, semua alat muzik dapat diklasifikasikan mengikut bahan utama yang digunakan dalam pembuatan alat muzik tersebut. Antara bahan tersebut termasuklah logam, batu, tanah, belulang, sutera, labu, buluh dan kayu.

Gambar 2 : Alat Muzik Yang Diperbuat Daripada Kayu

India

Tamadun India purba pula mengumpulkan alat muzik mengikut klasifikasi gong, simbal, gendang, alat bertali dan alat yang ditiup.

Gambar 3 : Alat Muzik Tradisional India

Barat

Alat muzik barat digunakan khusus sebagai alat muzik orkestra barat. Terdapat 4 klasifikasi alat iaitu percussions, strings, brass dan woodwind.

Gambar 4 : Alat Muzik Barat

Percussions atau perkusi ialah alat muzik yang dimainkan secara pukulan, paluan, ketukan atau goncangan. Antara alat muzik ini termasuklah timpani, pelbagai jenis drum, simbal, kerincing, tamborin dan lain-lain. Alat muzik berpic pula termasuklah zailofon, metalofon, glokenspil dan bellyre.

String atau alat muzik bertali digunakan untuk mengklasifikasikan semua jenis alat muzik bertali iaitu violin, viola, violoncello, double bass, harps dan lain-lain.

Brass ialah klasifikasi alat tiupan yang dibuat daripada logam. Contoh alat muzik brass ialah trumpet, trombon, french horn, tuba dan sausofon.

Woodwind ialah alat muzik tiupan yang pada masa dahulunya dibuat dari bahan kayu. Kebanyakan alat ini, menggunakan reed bagi menghasilkan bunyi. Reed diperbuat daripada buluh yang diraut nipis. Antara alat muzik woodwind ialah klarinet, saksofon, flut, pikolo, oboe dan basun. Pada masa kini, terdapat alat muzik woodwind yang dibuat daripada logam, plastik dan bahan gentian kaca.

Alat muzik barat juga diklasifikasikan dengan kaedah pengklasifikasian Sachs-Hornbostel seperti yang kita telah pelajari pada kuliah minggu ke-2.

(Ruj: http://tabuhemas.com/nota02_klasifikasi.html)

Muzik tradisional adalah muzik oleh sesuatu kaum. Ia bergantung pada budaya, adat dan penerimaan sesebuah bangsa. Setiap bangsa mempunyai ciri-ciri muzik yang tersendiri. Di Malaysia, kebanyakan peralatan muzik tradisional zaman dulu banyak dimainkan oleh golongan-golongan bangsawan sahaja. Namun dengan peredaran masa, rakyat biasa juga tidak ketinggalan menikmati alunan muzik tradisional ini.


KATEGORI DALAM MUZIK TRADISIONAL MALAYSIA

Ciri-ciri utama ini dibahagikan kepada dua kategori iaitu tradisi besar yang merangkumi budaya klasik atau istana. Ciri yang kedua ialah tradisi kecil iaitu budaya rakyat itu sendiri.

Terdapat 4 kategori utama muzik. Antaranya ialah muzik rakyat, muzik klasik, muzik sinkretik dan muzik kontemporari.


Muzik Rakyat

Muzik rakyat diamalkan oleh masyarakat desa atau petani. Muzik seperti ini tidak mudah untuk berubah. Latihan juga adalah bersahaja dan selalunya menggunakan sistem abjad. Selain itu, muzik ini juga diperturunkan dengan menggunakan kaedah peniruan (rote method). Muzik ini merupakan cerminan nilai dasar dan kebudayaan kepada masyarakat Melayu tradisional contohnya Wayang Kulit, Kuda Kepang dan Zapin.

Video 2 : Zapin

Muzik Klasik

Muzik ini dimainkan di bandar atau istana. Muzik ini juga mempunyai asas sejarah dan teori yang agak kukuh di samping mempunyai transmisi intelek dan sistematik. Repertoire muzik ini adalah dalam bentuk Genre. Contoh muzik klasik ialah Gamelan, Nobat, Orkestra Karnatik dan banyak lagi.

Video 3 : Gamelan

Muzik Sinkretik

Muzik sinkretik diamalkan oleh budaya bandar dan desa. Muzik ini merupakan gabungan muzik rakyat dan klasik. Muzik sinkretik terdiri daripada muzik tarian dan muzik vokal di samping mempunyai sifat yang fleksibel. Contoh muzik sinkretik ialah Ghazal, Dondang Sayang dan Asli.

Video 4 : Dondang Sayang

Muzik Kontemporari

Muzik ini mempunyai ciri muzik barat dan digubah oleh pemuzik popular. Muzik ini berubah dalam jangka masa pendek dan mempunyai sistem notasi yang sistematik serta kebiasaannya dipinjam dari sumber luar.

Untuk mempelajari kategori utama dalam muzik tradisional Malaysia, anda bolehlah melawati laman ini. ( Link )

Seni muzik merupakan satu dari seni hasil luahan rasa manusia yang menggambarkan identiti dan perlambangan sikap sesuatu bangsa. Bangsa-bangsa di Malaysia turut mempunyai seni muzik mereka yang tersendiri dan unik berdasarkan keadaan negara Malaysia yang terdiri dari pelbagai kaum dan etnik. Terdapat 6 ciri-ciri utama muzik tradisional Malaysia. Antaranya ialah bentuk seni lakon utama, bentuk tarian utama, ensemble genderang, vokal dan instrumental solo, ensemble sosial popular dan ensemble lain.


CIRI-CIRI MUZIK TRADISIONAL MALAYSIA

Bentuk Seni Lakon Utama (Dramatari)

Bentuk seni lakon utama mempunyai ciri-ciri teater dan muzik wilayah. Selain itu, bentuk ini juga dikuasai oleh alat muzik perkusi (percussions) dan merupakan muzik kamar (chamber ensemble). Bentuk ini mengutamakan alat idiofon dan membranofon manakala alat aerofonn dan kordofon biasanya akan memainkan melodi. Contoh bentuk seni lakon utama ialah Mak Yung, Wayang Kulit, Mekmulung, Bangsawan, Randai dan Opera Cina.

Video 5 : Randai

Muzik Bentuk Tarian Utama

Bentuk ini merupakan tradisi muzik yang mengiringi tarian. Ianya terbahagi kepada dua iaitu tradisi kesenian tinggi dan tradisi kesenian rakyat. Tradisi kesenian tinggi memerlukan pemuzik dan penari terlatih contohnya Tarian Asyik, Joget Gamelan, Gamelan Jawa, Tarinai dan Zapin. Contoh tradisi kesenian rakyat ialah Ngajat, Datun Julud, Muzik Tarian Sumazau, Magarang dan Muzik Tarian Singa.

Video 6 : Tarian Sumazau

Muzik Ensembel Genderang

Muzik jenis ini adalah 'Stand Alone' atau mengiringi muzik bentuk tarian utama. Muzik ini juga mengiringi aktiviti kerja, upacara dan ritual tertentu atau seni mempertahankan diri. Contoh muzik ini ialah Kompang, Hadrah, Rodat, Dabus, Gendang Keling, Nobat, Caklempong, Huduk Apa, Bek Alu, Kesut, Tumbuk Kalang, Kertuk dan banyak lagi.

Video 7 : Kertuk

Muzik Vokal Dan Instrumental Solo

Muzik ini melibatkan seluruh aspek masyarakat dan merupakan muzik iringan semasa meraihkan anak yang baru lahir, sosiolisasi dan funeral. Muzik ini merupakan sastera lisan yang disebarkan melalui nyanyian, genealogi (salasillah) di kalangan kaum serta mempunyai daya kreatif dan kemahiran gaya hidup masyarakat.

Contoh vokal termasuklah Zikir, Lagu Menyambut Tetamu (Kayan), Pantun (Kenyah), Wa (Berbentuk cerita-Kaum Kajang), Kui (Kisah penanaman padi) dan Timang (Iban).

Contoh instrumental termasuklah Organ Mulut (Keluri, Sompoton, Seruling, Suling, Nabat) dan Ziter (Krem, Satong, Kecapi, Sapeh, Sundatang, Gagayan).

Gambar 5 : Sompoton

Muzik Ensembel Sosial Popular

Muzik ini lebih cenderung sebagai hiburan, keramaian dan majlis perayaan. Selain itu, muzik ini juga menghasilkan muzik sinkretik, mengiringi tarian ronggeng, nyanyian dalam keroncong dan ghazal, perbalasan pantun seperti dondang sayang dan dikir barat. Di samping itu, muzik ini merupakan cantuman unsur muzik tempatan dengan unsur muzik budaya luar. Contoh bentuk muzik ini termasuklah Ronggeng, Dondang Sayang, Keroncong, Dikir Barat dan Orkestra Cina Moden (Huanyue Tuan).

Video 8 : Dikir Barat

Muzik Bentuk Lain

Terdapat pelbagai genre muzik di Malaysia yang masih belum diselidik, didokumentasi dan dianalisi secara mendalam. Contoh muzik bentuk lain ialah Jiduran Berundai (Kedah), Barongan dan Bongai (Negeri Sembilan) dan bentuk seni lakon seperti Rodat, Hadrah, Ghazal, Tok Slampit, Awang Batil, Jubang Linggang, Kaba, Borio, Menora, Orkestra Klasik India, Muzik Masyarakat Portugis Melaka dan banyak lagi.

Untuk mempelajari tajuk ini dengan lebih lanjut, anda bolehlah melayari laman ini.
(Link), (Link)

Sebagai kesimpulan, negara kita amat jauh ketinggalan dari segi pemuliharaan dan pembangunan muzik tradisional jika dibandingkan dengan negara-negara lain seperti China, Mongolia dan Korea. Walaupun begitu, muzik tradisional perlu dipertahankan dalam apa cara sekalipun kerana muzik tradisional merupakan budaya yang tidak ternilai. Hilang budaya maka hilanglah bangsa.

Sekian dan terima kasih.